Kultural
na Talatinigang Caballero
Antala
pang. – isang uri ng kakaning gawa sa
bigas na malagkit na iniluto sa gata ng niyog na nilagyan ng asin at asukal
bilang pampalasa
Binugkong
pang. – isang uri ng kakaning gawa sa
bigas na malagkit na iniluto sa gata ng niyog. Ang kaibhan nito sa suman ay
sapagkat ang bigas at gata ng niyog ay magkasamang inilagay sa nakabungkos na
pinagpatong-patong na dahon ng saging at saka pinakuluan sa apoy hanggang sa ito’y
maluto. Popular ang kakaning ito sa mga Bikolano.
Kukumo
pang – isang uri ng alimango na may
matutulis na biluhabang balugbog. (Nasugbu,
Batangas)
Kulukoy
pang – isang uri ng alimango na
kalimitang payat at mahahaba ang galamay na nagkukulay-kape hanggang sa
mamula-mula. Madalas matagpuan ang mga kulukoy na nagbubutas sa buhanginan sa
aplaya. (Nasugbu, Batangas)
Hagibis
– matuling tumakbo. Hal. Hagibis na ang
kabayo; daig pa ang ipo-ipo.
Lampa
pang – isang uri ng ilawang de-gaas
na ginagamit na tanglaw sa gabi o panahon ng padasal, pangngingilaw at iba pang
mga pagkakataon na kailangan ng mas maraming liwanag. (Imus, Cavite) kolman o pang-ilaw (Mulanay, Quezon at mga karatigan)
Lingkaw
pang – isang uri ng kagamitan sa
pag-aani na kawangis ng gapas o karet na karaniwang ginagamit ng mga
kalalakihan kapag panahon ng tag-ani. (Imus,
Cavite)
Mandala
pang – bunton ng mga dayami sa gitna
ng bukid na hugis burol.(Imus, Cavite)
Nagbibisalog
pd – naglalaro ng tubi na maaring
nasa timba, palanggana o anumang lalagyan at pinanggagalingan.Hal. Bihisan mo na si Pepe dahil
nagbibisalog na lang sa banyo.(Imus, Cavite); naglalandi ng tubig (Mulanay,
Quezon at mga karatigan)
Natipuan
pd – 1 nabungian, normal na
pagkabunot o pagkalagas ng ngipin. Hal.
Natipuan si Ana matapos siyang kumain ng saging kaninang umaga. 2 natipuhan,
nagustuhan, naibigan. 3 isang nayon sa bayan ng Nasugbu, Batangas na
nakaharap sa Kanlurang Karagatan ng Pilipinas.
Panggasi
pang – isang uri ng inuming gawa sa
nilagang luya na nilagyan ng asukal (maaring moscovado o asukal na pula);
salabat. (Imus, Cavite)
Pakawil
pang – isang pamamaraan ng panghuhuli
ng banagan, isda at iba pang lamang-dagat. (Nasugbu,
Batangas)
Pitos
pang – isang uri ng banagan o ulang
na higit na maliit at maikli kumpara sa ibang mga kapamilya nito.(Nasugbu, Batangas)
Pideyus
pang. – isang uri ng lutuin sa
Alapan, Imus, Cavite na ang lahok ay sotanghon, hinimay na karne ng manok,
bawang, luya, at atswete na kalimitang inihahanda tuwing bagong taon at kung
may lamay para sa patay.
Salmonera
pang – ang tawag ng mga taga-Imus sa mother
liquor ng kesong puti na binubuo ng
tubig, suka at kaunting asin kung saan iniluluto ang kasilyo.
Salog
pang – isang mababang lugar na
tinitiningan ng tubig (Imus, Cavite); san-og (Mulanay, Quezon)
Sambakol
pu - nakasimangot ang mukha; hindi
maipinta.
Sandamakmak
– isang langkay, buo, bunton o pangkat. Hal.
Sandamakmak ang nakatambak na basura sa gilid ng kalsada.
Sandamukal
– masidhing paglalarawan sa isang bagay na may kaugnayan sa dami o bilang;
napakarami, sobra-sobra, napaka-. Hal.
Sandamukal ang kalat sa loob ng silid nang dumating ang may-ari ng bahay. 2 paglalarawan
sa mukha ng isang tao. Hal. Sandamukal na
naman ang mukha ng ale nang lumabas sa kanilang bahay.
Subo
– 1 [suBO]
pagtikim ng pagkain gamit ang kamay, kutsara o anumang kagamitan sa
pagkain. Hal. Subo muna kayo kahit kaunti
lamang. 2 [suboH] singaw o
pagpapasingaw sa pamamagitan ng pagpapakulo ng tubig sa isang kawa, kawali,
kaldero o anumang maaring paglagayan ng tubig at isalang sa apoy. Hal. Subo na ang tubig sa kaldero, ihulog mo
na ang mga gulay.3 [suBO] napapasok sa isang usapan o kasunduan na mahirap
tanggihan o ipagpaliban; pagkadamay sa isang usapin o kasunduan. Hal. Subo na naman tayo sa nangyaring
kapalpakan nilang dalawa.
Tikangkang
pd - nabuwal, napatihaya. Hal. Ako’y awang-awa sa buntis na
napatikangkang sa gilid ng kalsada; tikangkang ang tawag pag nabuwal ng
patihaya.
Ulang
pang – banagan. (Eng. Lobster)
Yatab
pang – isang uri ng kagamitang
ginagamit sa pag-aani ng mga uhay ng palay na karaniwang yari sa isang piraso
ng kahoy na 4 hanggang 5 pulgada ang haba at kapirasong matalim na metal na
iniayon sa hugis ng krus; kagamitan sa pag-gapas ng palay na karaniwang ginagamit
ng mga kababaihang umaani ng palay. (Imus,
Cavite)
Perok-perok
pang isang lampara de gaas na gawa sa
bote at nilagyan ng mitsa. Bunsol ang tawag dito sa Mulanay at mga
karatig-lugar nito.
Lampa
pang isang malaking lampara o ilawang de gaas na
may mitsa o gasa. Kolman o hasag.
Mohon
pang pananda; isang batong
nagsisilbing pananda sa hangganan ng isang lupa. Nagsisilbing pananda sa
lendero ng lupa.
Kabihog
pang nangangahulugang kaibigan sa mga
pangkat ng Agta na nasa mga bulubunduking bahagi ng Bondoc Peninsula particular
na sa bahagi ng Catanauan at Mulanay sa Quezon.
Katabaga
pang wika ng mga Katabagan na
matatagpuan sa Bondoc Peninsula; isa sa mga nanganganib na wika ng Pililipinas.
Kampit
– 1. Tawag sa pang-ani ng palay na hugis krus; isang matalim na bakal na
ikinabit ng pabalagbag sa isang kasagarang laki ng bilog na kahoy upang
makalikha ng kagamitang pang-ani ng palay. 2. Isang maliit na kutsilyo.
Tangal
pang isang uri ng bakawan na ginagamit na pangkulay
sa tuba. Ang matutuwid na tangal ay ginagamit na bakod o di kaya ay kagamitan
sa pang-itaas o bubong ng bahay-kubo na siyang pinagkakabitan ng balakilan o
pamakuan.
Dual
– 1. hugpong, tagpuan, dugtungan 2. Suka; sapilitang paglalabas ng kinain sa
pamamagitan ng bibig.
Dukal
– pagbungkal ng matigas na lupa gamit ang isang metal na panghukay; mababaw na
paghuhukay na hindi lalagpas ng limang pulgada.
Bungkal
– 1. Nahukay (ang mga pananim) mula sa kinalalagyan nito. Hal. Bungkal ang mga tanim niyang gabi kaya galit na galit kanina.
2. Paghuhukay ng buhaghag na lupa o paghuhukay upang maging buhaghag ang lupa. Hal. Bungkalin mo ang paligid ng halaman
para lumaki agad; bayubo; pagbabayubo. 3. Pag-aararo ng lupang sakahan
upang mapagtamnan.
Hibon
– pagtatabon ng isinabog na palay o anumang binhi sa bukid upang hindi kainin
ng mga ibon ang nakasabog na butil.
Tibag
– 1. pag-aararo o pagbubungkal ng lupa sa isang bagong napiling sasakahin. Maga-tibag ako sa kabilang linang para sa
sunod na taniman. 2. Gumuhong bahagi ng bundok o mataas na bahagi ng lupa;
anumang gumuhong mula sa mataas na bahagi. Hal.
Tibag na ang pader ng bahay nila pagdating niya galing sa linang. 3. Pagbabaklas
ng sementadong dingding. Hal. Tibagin na
natin ang pader para makalabas ang naipong tubig sa looban.
Looban
– 1. isang lugar na kinaroroonan ng sentro ng panahanan.Hal. Sa looban ng BLISS nakaburol ang lola nya. 2. Isang compound. Hal. Nasa looban nila ang magnanakaw kaya
pihadong huli na siya.
Labasan
– 1. Isang lugar kung saan dumadaan ang lahat papasok at papalabas ng isang
pamayanan o panirahan. Hal. Ang bahay
nila ay nasa may labasan papuntang linang. 2. Daanan palabas. Dito ang labasan ng dumi galing sa mga
kabahayan sa ilaya. 3. Maglabas o magpakita. Hal. Huwag mong labasan ng balisong ang makakasalubong mo; baka
pagkatuwaan ka din nila. 4. Maglabas (ng likido). Hal. Hindi pa siya nilalabasan ng pawis.
Saknong
– 1. Hanay; isang imahinasyong linya na sinusundan ng mga mag-aani ng palay
gayundin sa mga naghihibon sa panahon ng pag-hahasik. 2. Isang talata ng tula
na karaniwang may apat na linya at may sukat na maaring wawaluhin;
lalabindalawahin at lalabin-animin.
Digla
– saknong na nakapaloob sa mga tudling; ang pagitan ng mga tudling ay maaring
dalawa hanggang limang dipa ang luwang.
Palangka
– isang uri ng kagamitan sa pagsakay sa kabayo.
Pakang
– siya o palangka; ginagamit sa kabayo o kalabaw na karaniwang pinagsasabitan
ng mga sako, bakid o tiklis.
Siya
– palangka o pakang sa kalabaw o kabayo.
Bakid
– isang uri ng sisidlang yari sa uway o kawayan; tiklis.
Bangkil
– isang uri ng tiklis.
Pamuntot
– sinturong inilalagay sa buntot ng kalabaw upang hindi mahulog ang nakasakay
kapag palusong ang daan.
Panleeg
– sinturong inilalagay sa leeg ng kalabaw upang hindi mahulog ang nakasakay sa
kalabaw kapag paahon ang daan.
Pantiyan
– isang sinturong yari sa tela at sako na karaniwang dalawang pulgada ang lapad
na isinusuot sa tiyan ng kalabaw upang manatiling balanse ang panapin sa balugbog
ng kalabaw na siya namang inuupuan ng sumasakay dito.
Panapin
– 1. Isang piraso ng sako na ginagamit na sapin sa balugbog ng kalabaw upang
masakayan ito. 2. Anumang manipis na materyal na inilalagay sa ilalim bago
patungan ng isa pang bagay.
Paud
– isang uri ng kagamitang yari sa kahoy na inilalagay sa batok ng kalabaw
karugtong ng panleeg para mahila ng hayop ang kanga, paragos o kaya naman ay
araro.
Arado
– araro; isang uri ng kagamitan para sa pagbubungkal ng lupang taniman.
Taniman
– 1. Tumutukoy sa panahon ng pagtatanim. 2. Lugar na pinagtataniman ng mga
halaman; bukid o linang. 3. Magtanim o pagtatanim ng halaman.
Buyanyanin
– butitihin, malaki ang tiyan, chubby; karaniwang ikinakapit sa baboy.
Hagimo
– kalapin ng mga daliri ng kamay gaya ng paggamas ng mga damo, paggapas ng
palay o pagpulot ng mga kalat.
Yapas
– isang paraan ng paglilinis ng mga damo sa bukid. yapasin. tabasin [ang damo].
Binsido
– kabahagi; tubo, kinita. Hal.
Naka-binsido naman ako ng dalawang daan sa pinagbentahan ng baboy.
Sulambi
– dugtong sa gilid ng bahay; extension
Sulyaw
– mangkok, sisidlan ng ulam.
Nuto
– tuyo na ang dahon; pagkatuyo ng dahon ng uraro, gabi, ube o kahit na anong
halaman.
Garote
– palo. Hal. Nagarote niya ang anak dahil
sa katigasan ng ulo.
Anya
– aniya; isang ekspresyon.
Kangga
– paragos na lubid ang ginagamit na gabay na panghila gaya ng araro.
Paragos
– isang uri ng sasakyan na ang gabay na panghila ay yari sa magsinghabang
kahoy.
Mura
– buko; ang batang bunga ng niyog na kinakain bilang panghimagas o panglunas sa
mga may suliranin sa pag-ihi.
Buko
– 1. Maliit na bunga (ng niyog o kahit na anong prutas) 2. Maliit o bubot na
bulaklak. 3. Mga siko o dugtungan nga kawayan; bukuhan maraming buko.
Korneyo
– isang uri ng hayop na kahawig ng usa; reindeer.
Pikot
– nalansi para sapilitang magpakasal sa isang babae.
Peluka
– huwad na buhok; wig.
Bagaku
– isang uri ng sisidlan na gawa sa hinabing dahon ng buli (o buri).
Igba
– isang uri ng seremonya o erehiya sa pagtatanim ng kamote, ube o anumang
lamang-ugat. Sa sermonyang ito, naniniwala ang mga taga-Mulanay at mga
karatig-pook na ang katangian ng isang bagay ay naililipat sa itatanim.
Halimbawa, upang maging marami ang laman ng kamote, ginagamit na pang-igba ang
mga tumpok-tumpok na suso sa dagat; upang hindi ito tangain o bukbukin,
ginagamit naman ang batong-buhay.
Sala
– 1. Mahilig umihi sa banig o nag-iihi kapag tulog. 2. Mali. 3. /Salah/ maling gawa, kasalanan.
Libat
– pagbalik ng bali o pilay
Sikmat
– biglang pagsakit sa bahagi ng dibdib; chest pain
Paleta
– 1. Isang piraso ng kahoy na nakakabit sa dulo ng araro na pinagkakabitan
naman ng lubid na siyang hinihila ng kalabaw. 2. Malalambot na kahoy na
ginagamit sa pagawaan bilang patungan ng mga kargamento para sa paglilipat nito
mula sa isang lugar o pagsasakay sa isang sasakyan.
Lote
– isang parsela ng lupa.
Arya
– sigehan, pasyahan
Buga
– 1. Isang uri ng malambot na bato na nalikha buhat sa tumigas na bula ng alon
sa dagat. 2. Ibuyo sa isang gawain. 3. /bugah/
pagngunguya ng bigas, luya o dahon ng sambong upang itapal sa nabalis o may
baklay. 4. May pwersang paglabas ng tubig mula sa bibig ng isang tao. Hal. Ibuga mo ang ininom mong tubig. 5.
Isang uri ng paputok na yari sa tubong PVC na nilalagyan ng denatured alcohol
na sinisindihan para pumutok.
Loob
– 1. Salakay, pandarambong, pagnanakaw. Hal.
Nilooban ng mga magnanakaw ang bahay nila kagabi. 2. Pagsalakay ng mga hayop sa taniman. 3. Loob
ng bahay. Hal. Nasa loob ng bahay ang mga
gamit niya. 4. Kalooban, niloloob; damdamin. Hal. Hindi ko pa nakukuha ang kanyang loob.
Luom
– kulob na amoy; masamang amoy dahil sa pagkakulob. Hal. Mabaho ang bag nay an; amoy luom.
Kulob
– walang hangin, walang butas para daanan ng hangin. Hal. Kulob na kulob ang kwarto niya kaya napakainit.
Kuom
– nakakimkim (ang palad). Hal. Kuom ang
mga palad ng lalaking nakahandusay sa daan.
Kuyom
– nakatiklop ang mga kamay; kuom.
Sutsot
– 1. Isang paraan ng pagtawag gamit ang bibig. Hal. Sutsutan mo siya para lumingon. 2. Sitsitan, tawagin sa
pamamagitan ng pagsitsit. 3. Manunulsol; mahilig mambuyo sa pamamagitan ng mga
mapanirang salita para sa isang taong nakikinig upang was akin ang dignidad ng
taong pinag-uusapan; sulsul.
Punggok
– maikli o bansot
Ulag
– libog; isang matinding pagnanasa sa laman o pakikipagtalik.
Ungol
– mahinang daing dahil sa sakit na nadarama; maari ring dahil sa sensasyong
nadarama
Angil
– pagkagalit (ng aso) dahil may nais na ikubli o ipagkaila.
Angas
– yabang; kayabangan; pagiging mahangin.
Angat
– 1. Mataas kaysa iba. 2. Namumukod-tangi sa iba. 3. Mahusay kaysa iba.
Ikaila
– ipagdamot, huwag ipamigay.
Baklay
– isang uri ng sakit sa balat na kung saan ay nagsusugat-sugat ang balat; buyo,
apog, bunga at ikmo ang ginagamit na pambuga rito.
Amihan
– hanging galing sa hilaga.
Amihanin
– simulang pag-ihip ng hangin mula sa hilaga.
Amihang-Tayabas
– hanging nagmumula sa gawing kanluran ng Mulanay.
Habagat
– hanging nagmumula sa timog; habagatanan
Salatan
– hanging habagat.
Subasko
– biglang paglakas ng hangin na may kasamang ulan galing sa dagat.
Ipo-ipo
– hanging umiikot na dumadaan sa lupa; mas mahina kaysa buhawi.
Buhawi
– malakas na hanging umiikot na nagmumula sa dagaat.
Silang
– hanging nagmumula sa silangan.
Weste
– hanging galing sa kanluran; amihang Tayabas
Kaibayo
– sa kabilang dagat.
Ibayo
– kabilang pampang ng ilog.
Katubigan
– malawak na anyong tubig; hydrosphere
Kalupaan
– bahaging lupa ng daigdig; lithosphere
Ulanin
- /uhlahnin/ maitim at mababang ulap
na nagbabadya ng sama ng panahon o malakas na ulan; cumulu-nimbus clouds
Alungahit
– maalinsangang panahon; malamlam ang panahon subalit mahapdi sa balat ang
sikat ng araw.
Mabanas
– maalinsangang panahon; mainit na pakiramdam.
Malilom
– maalapaap ang kalangitan;
Nagalilom
– may kaugnayan sa paggalaw ng mga ulap sa kalawakan; bahagyang pagtakip ng
ulap sa araw.
Ambon
– tikatik, paambon-ambon; bahagyang ulan
Ulang-tamad
– biglang buhos ng ulan at biglang tigil din na karaniwang tumatagal ng ilang
oras lamang.
Ulang
masipag – dahan-dahang pagbuhos ng ulan na karaniwang tumatagal ng halos
maghapon at magdamag.
Simaron
– mailap; mahirap mahuli.
Singod
– nguso ng baboy
Tagikaw
– isang hikaw na inilalagay sa ilong ng baboy upang hindi makapang-umbang o
makapagbungkal ng lupa.
malagaras
– malakas na pagnguya ng hayop
mala-gatas
– butil ng palay na hindi pa maaring anihin.
Bungkog
– alkansiyang yari sa bao ng niyog o biyas ng kawayan; anumang alkansya.
Bangad
– isang uri ng kahoy
Bangkod
– likod ng itak o kutsilyo
Kampit
– pang-ani ng palay.
Gata
- /gatah/ pang-ani ng palay, kampit. (Bikol)
Kikit
– 1. Pagtikim ng palay upang malaman kung tuyo na. 2. Pagkain ng daga sa mga
butil ng palay. 3. Pagkain ng paunti-unti na parang daga.
Karga
– 1. Hawak-hawak sa kamay at mga bisig (ang sanggol) 2. Dala-dala; mga
dala-dalahan 3. May lamang bala (ang baril) o kaya naman ay ang baterya. 4.
Nakakainom o lasing, 5. May sapi o enerhiyang hindi nakikita subalit
nararamdaman gaya ng espiritu.
malaking bagay upang mas lumawak ang talasalitaan ng isang tao..lalo't di pamilyar sa ibang mga lenguwahe. Sa pamamagitan neto higit na mauunawaan ang mga salita at gamit neto..
TumugonBurahinIpagpatuloy mo po.. upang marami ka pang mabahaginan at maibahagi..
salamat po
Burahin